Niet alle vormen van inhoud worden beschermd door het auteursrecht. Werken die buiten de auteursrechtelijke bescherming vallen zijn onder meer ideeën, concepten, feitelijke informatie, werken in het publiek domein, bepaalde overheidspublicaties en korte titels of slogans. Het auteursrecht beschermt alleen de concrete, originele uitwerking van een idee, niet het idee zelf. Dit is belangrijk om te weten wanneer je creatief werk gebruikt of creëert, zodat je begrijpt welke delen vrij te gebruiken zijn en welke mogelijk beschermd worden door anderen.
Wat is auteursrecht en wat valt erbuiten?
Het auteursrecht is een juridisch recht dat automatisch ontstaat bij het creëren van een origineel werk en beschermt de maker tegen ongeautoriseerd gebruik van dat werk. De auteursrechtelijke bescherming geldt echter niet voor alles.
Het auteursrecht beschermt alleen concrete uitdrukkingsvormen van creativiteit: geschriften, muziek, kunst, films, software en andere originele werken. De bescherming ontstaat automatisch bij het maken van het werk, zonder registratie.
Buiten het auteursrecht vallen:
- Ideeën, concepten en theorieën
- Methoden en werkwijzen
- Feitelijke informatie en gegevens
- Werken waarvan de beschermingstermijn is verlopen
- Wetten, rechtelijke uitspraken en andere officiële overheidspublicaties
- Korte titels, namen en slogans
Het onderscheid tussen wat wel en niet beschermd wordt, is essentieel voor zowel makers als gebruikers van creatieve werken. Het helpt je te begrijpen wanneer je toestemming nodig hebt en wanneer je vrij bent om bepaalde inhoud te gebruiken.
Vallen ideeën en concepten onder het auteursrecht?
Nee, ideeën en concepten vallen niet onder het auteursrecht. Alleen de concrete, originele uitwerking van een idee geniet auteursrechtelijke bescherming, niet het idee zelf.
Dit betekent dat als jij een geweldig idee hebt voor een verhaal over een tovenaarsleerling, je dat idee niet kunt beschermen. Pas wanneer je dat idee uitwerkt tot een specifiek verhaal met unieke personages, dialogen en plotwendingen, ontstaat er een werk dat beschermd wordt door het auteursrecht.
Hetzelfde geldt voor:
- Bedrijfsconcepten: Je kunt het idee voor een nieuw type restaurant niet beschermen, maar wel je specifieke bedrijfsplan, logo en menukaart
- Methoden en processen: Een nieuwe manier om klanten te werven is niet beschermd, maar je gedetailleerde handleiding hierover wel
- Theorieën en principes: Wetenschappelijke theorieën zijn niet auteursrechtelijk beschermd, maar de specifieke publicatie waarin je ze uitlegt wel
Voor ondernemers is dit belangrijk: je kunt inspiratie opdoen uit andermans concepten zonder het auteursrecht te schenden, zolang je je eigen originele uitwerking creëert. Wil je je idee zelf beschermen? Dan moet je kijken naar andere vormen van intellectueel eigendom, zoals octrooien voor technische uitvindingen of handelsgeheimen voor bedrijfsprocessen.
Zijn feiten en gegevens beschermd door auteursrecht?
Feiten en gegevens op zichzelf zijn niet beschermd door het auteursrecht. Feitelijke informatie, data, statistieken en historische gebeurtenissen behoren tot het publieke domein en kunnen door iedereen vrijelijk worden gebruikt.
Je kunt bijvoorbeeld niet claimen dat je het auteursrecht bezit op:
- De afstand tussen Amsterdam en Utrecht
- Historische datums zoals de oprichtingsdatum van Nederland
- Wetenschappelijke gegevens zoals de chemische samenstelling van water
- Statistische informatie over de Nederlandse bevolking
Wat wel beschermd kan zijn, is de specifieke presentatie of verzameling van feiten. Als je een originele en creatieve selectie of rangschikking van feiten maakt, zoals in een unieke database of infographic, kan die specifieke uitwerking wel auteursrechtelijke bescherming genieten.
Dit onderscheid is belangrijk in bijvoorbeeld journalistiek en onderzoek: de feiten die je rapporteert zijn vrij te gebruiken door anderen, maar de specifieke formulering, structuur en presentatie van je artikel of rapport is beschermd. Voor databases geldt in de EU bovendien een specifiek databankrecht dat de investering in het verzamelen en ordenen van gegevens beschermt.
Hoe zit het met werken in het publiek domein?
Werken in het publiek domein zijn volledig vrij te gebruiken door iedereen, zonder toestemming te vragen of rechten te betalen. Er zijn twee hoofdcategorieën van werken die tot het publiek domein behoren:
Ten eerste zijn er werken waarvan de auteursrechtelijke beschermingstermijn is verlopen. In Nederland en de meeste EU-landen duurt het auteursrecht tot 70 jaar na de dood van de maker. Werken van auteurs die langer dan 70 jaar geleden zijn overleden, zoals Vincent van Gogh of Multatuli, zijn nu vrij te gebruiken.
Ten tweede zijn er werken die nooit auteursrechtelijk beschermd waren, zoals werken gemaakt vóór het bestaan van auteursrechtwetgeving of werken die specifiek zijn vrijgegeven door de maker (bijvoorbeeld via een Creative Commons Zero licentie).
Je kunt deze werken in het publiek domein gebruiken voor:
- Commerciële doeleinden
- Bewerking of aanpassing
- Reproductie en verspreiding
- Inspiratie voor nieuwe creaties
Let wel op: het feit dat een werk vrij toegankelijk is op internet betekent niet automatisch dat het in het publiek domein valt. Moderne bewerkingen of vertalingen van klassieke werken kunnen nog steeds beschermd zijn, ook al is het originele werk vrij van rechten.
Welke overheidsinformatie valt buiten het auteursrecht?
In Nederland is specifieke overheidsinformatie uitgesloten van auteursrechtelijke bescherming of valt deze onder een beperkt auteursrechtregime. Dit bevordert de transparantie van de overheid en toegang tot belangrijke juridische informatie.
De volgende overheidspublicaties vallen geheel of gedeeltelijk buiten het auteursrecht:
- Wetten en regelgeving: De tekst van wetten, verdragen, koninklijke besluiten en verordeningen is niet auteursrechtelijk beschermd
- Rechterlijke uitspraken: Vonnissen en arresten van Nederlandse rechtbanken zijn vrij te gebruiken
- Officiële besluiten: Beschikkingen en andere officiële besluiten van overheidsinstanties
- Toelichtende stukken: Zoals memories van toelichting bij wetsvoorstellen (voor zover door de overheid openbaar gemaakt)
De Auteurswet bepaalt in artikel 11 dat er geen auteursrecht bestaat op deze werken. Hierdoor kan iedereen deze informatie vrij gebruiken, citeren en verspreiden.
Let op dat niet alle overheidspublicaties vrij zijn van auteursrecht. Rapporten, onderzoeken, brochures en andere publicaties die niet onder artikel 11 vallen, kunnen wel degelijk auteursrechtelijk beschermd zijn. Ook kan de overheid op grond van artikel 15b van de Auteurswet besluiten om bepaalde werken vrij te geven voor hergebruik.
Zijn titels, namen en slogans auteursrechtelijk beschermd?
Korte woorden, titels, namen en slogans vallen doorgaans niet onder het auteursrecht omdat ze meestal te kort zijn om als origineel creatief werk te worden beschouwd. Voor auteursrechtelijke bescherming is een zekere mate van originaliteit en creativiteit vereist.
Een enkele boektitel zoals “De Ontdekking van de Hemel” of een slogan als “Just Do It” is op zichzelf meestal niet beschermd door het auteursrecht. Hetzelfde geldt voor bedrijfsnamen, productnamen of korte zinnen.
Voor deze korte uitingen zijn er echter alternatieve beschermingsmogelijkheden:
- Merkenrecht: Namen, logo’s en slogans kunnen als merk worden geregistreerd
- Handelsnaamrecht: Bedrijfsnamen worden beschermd via het handelsnaamrecht
- Domeinnaamregistratie: Voor online aanwezigheid
In uitzonderlijke gevallen, wanneer een titel of slogan bijzonder creatief of onderscheidend is en een substantiële lengte heeft, zou er mogelijk toch auteursrechtelijke bescherming kunnen bestaan. Dit is echter eerder uitzondering dan regel.
Voor bedrijven is het daarom verstandig om voor korte, kenmerkende uitingen zoals slogans, titels en namen merkenrechtelijke bescherming te overwegen in plaats van te vertrouwen op het auteursrecht.
Wat moet je onthouden over niet-beschermde werken?
Bij het omgaan met niet-auteursrechtelijk beschermde werken zijn er enkele belangrijke punten om te onthouden:
Ten eerste, hoewel ideeën, feiten en concepten vrij te gebruiken zijn, is de specifieke uitwerking ervan mogelijk wel beschermd. Je kunt een feitelijk onderwerp beschrijven, maar kopieër niet letterlijk hoe iemand anders dat heeft gedaan.
Ten tweede, controleer altijd zorgvuldig of een werk daadwerkelijk in het publiek domein valt. De regels verschillen per land en niet alles wat online staat is vrij te gebruiken.
Ten derde, overweeg alternatieve beschermingsvormen voor elementen die niet onder het auteursrecht vallen:
- Merkenrecht voor namen, logo’s en slogans
- Octrooien voor technische uitvindingen
- Handelsgeheimen voor bedrijfsprocessen
- Databankrecht voor verzamelingen van gegevens
Tot slot, onthoud dat auteursrecht slechts één aspect is van intellectueel eigendom. Een gedegen beschermingsstrategie combineert vaak verschillende rechten om je creatieve en zakelijke belangen optimaal te beschermen.
Wil je weten welke beschermingsvorm het beste past bij jouw specifieke situatie of heb je vragen over wat wel en niet onder het auteursrecht valt? Neem dan gerust contact met ons op voor persoonlijk advies. Onze specialisten helpen je graag verder met praktische oplossingen voor de bescherming van jouw intellectuele eigendom.
