Auteursrecht in Nederland ontstaat automatisch op het moment dat je een origineel werk creëert. De twee belangrijkste voorwaarden voor auteursrecht zijn originaliteit (het werk moet je eigen intellectuele schepping zijn) en fixatie (het werk moet in een tastbare vorm zijn vastgelegd). Je hoeft je auteursrecht niet te registreren, maar het kan wel handig zijn om bewijsmateriaal te verzamelen voor het geval er later discussie ontstaat. De bescherming duurt tot 70 jaar na de dood van de maker, waarna het werk in het publieke domein valt.
Wat houdt auteursrecht precies in?
Auteursrecht is een automatisch recht dat ontstaat op het moment dat je een origineel werk creëert. Het beschermt de maker tegen ongeautoriseerd gebruik van zijn of haar creatie door anderen. Anders dan bij merken- of octrooirecht hoef je geen formele registratie te doen om bescherming te krijgen.
Het auteursrecht geeft je als maker de exclusieve zeggenschap over je werk. Dit betekent dat alleen jij (of degenen aan wie je toestemming geeft) het werk mag verveelvoudigen of openbaar maken. Denk hierbij aan het kopiëren, verspreiden, vertonen of bewerken van het werk.
De basis van het auteursrecht ligt in de Auteurswet, die in Nederland al sinds 1912 bestaat maar regelmatig wordt aangepast aan nieuwe technologische ontwikkelingen. Het doel van deze wetgeving is om creatieve en intellectuele prestaties te beschermen en innovatie te stimuleren door makers controle te geven over het gebruik van hun werken.
Aan welke voorwaarden moet een werk voldoen voor auteursrecht?
Voor auteursrechtelijke bescherming moet een werk aan twee fundamentele voorwaarden voldoen: originaliteit en fixatie.
Originaliteit betekent dat het werk een eigen intellectuele schepping moet zijn. Het hoeft niet per se nieuw of uniek te zijn in absolute zin, maar moet wel het resultaat zijn van creatieve keuzes van de maker. Er moet een persoonlijke stempel van de maker op het werk zitten. Een eenvoudige opsomming van feiten of een standaard formulier zal bijvoorbeeld niet snel voor auteursrecht in aanmerking komen.
De tweede voorwaarde is fixatie, wat inhoudt dat het werk in een tastbare of waarneembare vorm moet zijn vastgelegd. Dit kan op papier zijn, maar ook digitaal, als audio-opname, of in welke andere vorm dan ook. Een idee alleen is niet beschermd; pas wanneer je het idee uitwerkt en vastlegt, ontstaat er auteursrechtelijke bescherming.
Enkele praktische voorbeelden:
- Een spontane toespraak geniet geen auteursrecht totdat deze is opgenomen of uitgeschreven
- Een choreografie krijgt pas bescherming als deze is vastgelegd op video of in dansnotatie
- Een concept voor een app is niet beschermd, maar de uitgewerkte code of het ontwerp wel
Let op: de drempel voor originaliteit is in Nederland relatief laag. Ook werken met een beperkte mate van creativiteit kunnen al beschermd zijn, zolang er maar enige vorm van persoonlijke expressie in terug te vinden is.
Moet je auteursrecht registreren in Nederland?
Nee, in Nederland ontstaat auteursrecht automatisch bij de creatie van een origineel werk, zonder dat registratie nodig is. Dit verschilt van bijvoorbeeld het Amerikaanse systeem, waar registratie weliswaar niet verplicht is, maar wel voordelen biedt bij het afdwingen van rechten.
Hoewel registratie niet nodig is, kan het in de praktijk wel verstandig zijn om bewijs te verzamelen dat aantoont dat jij de maker bent en wanneer het werk is gecreëerd. Dit kan belangrijk zijn als er later een geschil ontstaat over wie de rechthebbende is.
Er zijn verschillende manieren om je auteursrecht te documenteren:
- Een i-DEPOT bij het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom (BOIP), waarmee je een datumstempel krijgt
- Een kopie van je werk deponeren bij een notaris
- Je werk naar jezelf sturen per aangetekende post en de envelop ongeopend bewaren
- Gebruik maken van een timestamping service of blockchain-registratie
- Publicatie van het werk met copyright-vermelding (©) en het jaar van eerste publicatie
Deze methoden creëren geen auteursrecht, maar helpen wel om aan te tonen dat je op een bepaald moment al in bezit was van het werk, wat bij bewijsvoering van groot belang kan zijn.
Hoe lang blijft auteursrecht geldig?
In Nederland (en de rest van de Europese Unie) blijft auteursrecht geldig tot 70 jaar na de dood van de maker. Deze termijn gaat in op 1 januari van het jaar na het overlijden. Na afloop van deze beschermingstermijn valt het werk in het publieke domein, wat betekent dat iedereen het vrijelijk mag gebruiken.
Er zijn enkele bijzondere situaties waarvoor afwijkende regels gelden:
- Bij werken met meerdere makers (zoals co-auteurs van een boek): 70 jaar na de dood van de langstlevende maker
- Bij anonieme of pseudonieme werken: 70 jaar na de eerste openbaarmaking
- Bij werken waarvan een rechtspersoon als maker wordt aangemerkt: 70 jaar na eerste openbaarmaking
- Voor niet-gepubliceerde werken waarvan de maker meer dan 70 jaar geleden is overleden, geldt bij eerste publicatie nog een kortdurende bescherming van 25 jaar
Voor naburige rechten (rechten van uitvoerende kunstenaars, platenmaatschappijen, omroepen) geldt een kortere beschermingstermijn van 50 jaar na de uitvoering, vastlegging of uitzending, die voor muziekopnames is verlengd naar 70 jaar.
Welke werken komen in aanmerking voor auteursrecht?
Een breed scala aan creatieve uitingen kan worden beschermd door het auteursrecht, zolang ze voldoen aan de eerdergenoemde voorwaarden van originaliteit en fixatie. De Auteurswet geeft geen uitputtende lijst, maar noemt wel verschillende categorieën van auteursrechtelijke werken:
- Geschriften: boeken, artikelen, blogposts, scenario’s, gedichten
- Muziekwerken: composities, songteksten, arrangementen
- Beeldende kunst: schilderijen, tekeningen, sculpturen, foto’s
- Audiovisuele werken: films, series, documentaires, videoclips
- Software en computerprogramma’s
- Architectonische werken: gebouwontwerpen, bouwplannen
- Toegepaste kunst en design: meubels, mode, grafisch ontwerp
- Databases (met een eigen, originele structuur)
Ook hybride of nieuwe vormen van creativiteit zoals videogames, virtual reality-ervaringen of interactieve kunstinstallaties kunnen auteursrechtelijke bescherming genieten. Voor gebruiksvoorwerpen geldt dat ze beschermd kunnen zijn als ze een duidelijk origineel, artistiek karakter hebben dat losstaat van hun functionaliteit.
Het auteursrecht beschermt overigens alleen de concrete uitdrukkingsvorm, niet de onderliggende ideeën, concepten, methoden of feitelijke informatie. Een kookboek kan auteursrechtelijk beschermd zijn qua teksten en foto’s, maar de recepten zelf (als methode) zijn niet beschermd.
Wat zijn de rechten van een auteursrechthebbende?
Als auteursrechthebbende beschik je over twee hoofdcategorieën van rechten: exploitatierechten en persoonlijkheidsrechten.
De exploitatierechten (of economische rechten) geven je exclusieve zeggenschap over:
- Verveelvoudiging: het maken van kopieën of reproducties van je werk in welke vorm dan ook
- Openbaarmaking: het delen, publiceren, uitzenden, vertonen of anderszins beschikbaar stellen van je werk aan het publiek
- Bewerking: het vertalen, arrangeren, verfilmen of anderszins aanpassen van je werk
- Distributie: het verspreiden van exemplaren van je werk
Deze rechten kun je volledig of gedeeltelijk in licentie geven of overdragen aan anderen, bijvoorbeeld via een uitgever, platenmaatschappij of softwarebedrijf.
Daarnaast heb je persoonlijkheidsrechten, die verbonden zijn met je persoonlijke band met het werk:
- Recht op naamsvermelding: het recht om als maker erkend te worden
- Recht zich te verzetten tegen wijzigingen: het recht om je te verzetten tegen verminking of aantasting van je werk
- Recht zich te verzetten tegen onjuiste naamsvermelding: het recht om te voorkomen dat werk onder jouw naam wordt gepubliceerd dat jij niet gemaakt hebt
Persoonlijkheidsrechten kun je in principe niet overdragen, al kun je er in sommige gevallen wel afstand van doen. Ze blijven dus bij jou als maker, ook als je de exploitatierechten hebt overgedragen.
Er bestaan verschillende uitzonderingen op het auteursrecht, zoals het citaatrecht, parodie-exceptie en privékopie-exceptie, die anderen in specifieke situaties toestaan je werk te gebruiken zonder expliciete toestemming. Deze ‘fair use’ bepalingen zorgen voor een balans tussen de belangen van rechthebbenden en de maatschappij.
Als je vragen hebt over de voorwaarden en toepassing van het auteursrecht in jouw specifieke situatie, aarzel dan niet om contact met ons op te nemen. We helpen je graag om je creatieve of intellectuele eigendommen optimaal te beschermen.
